آرامگاه بایزید بسطامی

آرامگاه بایزید بسطامی متعلق به (ابویزید طیقور بن عیسی بن آدم بن سروشان بسطامی) معروف به بایزید بسطامی و ملقب به سلطان العارفین، بزرگترین عارف قرن سوم هجری شمسی است که در استان سمنان، 6 کیلومتری شاهرود و در شهر بسطام قرار دارد. از زندگی بایزید بسطامی اطلاعات دقیقی موجود نیست اما جد این عارف بزرگ زرتشی و از بزرگان بسطامی و والی ولایت قومس یا کومس یا همان دامغان امروزی بوده است. این مجموعه دارای یک مسجد و چند آرامگاه با طراحی نامنظم است و در مرکز شهر بسطام در نزدیکی مسجد جامع و مدرسه شاهرخیه واقع شده است.

آرامگاه بایزید بسطامی فاقد تزیینات و تجملات است و سنگ مزار آن از جنس مرمر است که کلماتی از مناجات امام علی‌بن ابی طالب (ع) بر روی آن حک شده است، همچنین دارای یک پنجره آهنی در بالای مزار می باشد. با فاصله کمی از آرامگاه مزاری برجی شکل با گنبد رُک دیده می‌شود که منسوب به امازاده محمد فرزند امام جعفر صادق (ع) است. نصرالله مستوفی و ناصرخسرو در سفرنامه های خود آرامگاه بایزید بسطامی را توصیف کرده‌اند اما در مورد مزار امامزاده محمد مطلبی گفته نشده است.

مجموعه تاریخی بسطام شامل آرامگاه بایزید بسطامی، مسجد و صومعه بایزید، امامزاده محمد بن جعفر صادق (ع)، آرامگاه غازان، مسجد و مناره سلجوقی و مسجد جامع است که ساخت این بناها مربوط به دوره قبل سلجوقی و قاجار است. مسجد بایزید و مناره آن در جنوب شرقی مجموعه قرار دارند و دارای دو شبستان بزرگ (شبستان مردانه) و کوچک (شبستان زنانه) است. تحقیات نشان داده که ساخت شبستان زنانه مربوط به دوره ایلخانی بوده است. مقبره غازان خان دارای گنبد رُک و برجی شکل است و ساخت آن در اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم بوده است. غازان خان این مقبره را برای انتقال آرامگاه بایزید به این محل ساخت، اما به دلیل مخالفت فقها از تغییر محل آرامگاه منصرف شد.