آرامگاه خیام نیشابوری
آرامگاه عمر خیام در نیشابور، مکانی است که حکیم عمر خیام نیشابوری به خاک سپرده شدهاست. این مکان، به طراحی هوشنگ سیحون و در سال ۱۳۴۲ افتتاح شد و اکنون به عنوان یکی از برجستهترین نمادهای نیشابور و نمونههای معماری مدرن ایرانی شناخته میشود. عمر خیام، شاعر، منجم، ریاضیدان و دانشمند معروفی بودهاست که علاوه بر رباعیات شهیر، آثار معتبری در زمینههای علمی نیز داشته و بویژه تقویم جلالی از دستاوردهای برجستهاش است.
آرامگاه عمر خیام نیشابوری با ارتفاع ۲۲ متر، ترکیبی از فلز و بتون است. طراحی آن منحصر به فرد بوده و نمایانگر جنبههای مختلف زندگی و دانش او در ریاضی، ادبیات و نجوم است. بنای آرامگاه با ۱۰ پایه و اشکال هندسی منظم طراحی شده و لوزیهای کوچک و بزرگ آن با رباعیات و کاشیهای زیبا آراسته شدهاند. رباعیات خیام در آرامگاه وی به خوشنویسی استاد جلال همایی انتخاب و توسط مرتضی عبدالرسولی به زیبانویسی درآمدهاند. استفاده از خط شکسته نستعلیق در تزیینات بنا نوآوری است و در معماری ایران چنین استفادهای نادر بوده است. لوزیهای بنا از داخل نیز پر از شعر هستند که با نقوش گل و برگ و کاشی معرق آراسته شدهاند، همه با هدف نمایان ساختن شخصیت شاعرانهٔ خیام انجام گرفته است. سقف این بنا با ستارههای تو در تو طراحی شده که به علاقه و دانش خیام در نجوم اشاره دارد و مکنم مشاهده آسمان را از داخل آرامگاه فراهم میکند.
موزه خیام در نیشابور که در کنار آرامگاه عمر خیام قرار گرفته، مرکزی تخصصی برای نمایش ابزارهای نجومی و آثار مرتبط با او است. این بنا در سال ۱۳۷۶ ساخته شده و ۳ سال بعد بازگشایی شد. در این موزه، تندیسی از خیام نیز نصب شده است. موزه از چهار بخش تشکیل شده که شامل ابزارهای نجومی از جمله اسطرلاب و قطبنما، ظروف فلزی از دوران خیام، سفالین از قرون مختلف و نسخ خطی و تابلوهایی با موضوع خیام میباشد. در باغی که آرامگاه خیام قرار دارد، دو نقطه تاریخی و هنری دیگر نیز وجود دارد: آرامگاه کمال الملک، نقاش بزرگ ایرانی که به وی به عنوان پدر نقاشی ایران نیز اشاره میشود و آرامگاه عطار نیشابوری، شاعر و عارف معروف قرن ششم و هفتم هجری، که متاسفانه در حمله مغولها جان خود را از دست داد و برخی از آثار ارزشمندش نیز نابود شد.
