آسبادهای نشتیفان

مجموعه‌ی آسبادهای نشتیفان خواف در استان خراسان رضوی، به عنوان یکی از بزرگترین مجموعه‌های تاریخی با استفاده از موادی نظیر خشت، گل و چوب در ایران شناخته می‌شود. این مجموعه شامل آسیاب‌های بادی در منطقه نشتیفان مشهد قرار دارد و از لحاظ تاریخی و فنی بسیار حائز اهمیت است. دربارهٔ تاریخچه دقیق آسبادهای نشتیفان خواف اطلاعات دقیق موجود نیست، اما این مجموعه به عنوان یک اثر تاریخی باستانی شناخته می‌شود. تاریخ شناسان نیز تاریخ آن را به قبل از فتح ایران یا حتی ۱۷۰۰ سال قبل از میلاد مرتبط می‌دانند.

آسبادهای نشتیفان، سازه‌هایی از چوب و خشت و گل هستند که با استفاده از بادهای ۱۲۰ روزه سیستان، عملیات تبدیل گندم به آرد را انجام می‌دادند. بادهای ۱۲۰ روزه که منشا آن از ارتفاعات پربرف کوه بابا در هندوکش است، در دوره گرم سال از اردیبهشت تا پاییز به سمت نشتیفان می‌وزند. آسبادهای نشتیفان، با سادگی سیستم‌هایشان و همچنین کارایی بالا، از نیروهای طبیعی باد برای تولید آرد بهره‌ می‌برند و این امر بدون نیاز به مصرف انرژی اضافی انجام می‌شد. آسبادها شامل چرخ و پره‌هایی با طراحی غول‌آسای بوده که به تعداد ۴۸ بال، ۳۲ پر و ۸ درگاه تشکیل شده بودند.

باد با ورود به دروازه‌های بادگیر و سپس ورود به درگاه‌های آسباد، به پرها و چرخ‌ها فشار می‌آورد. این فشار باعث حرکت پرها و چرخ‌ها می‌شود و نیرویی را به تیر آسباد منتقل می‌کند. سر دیگر تیر به سنگ رویی آسباد متصل است و با چرخش سنگ، چوبی کوچک به نام لک‌لکی شروع به چرخش می‌کند. حرکت لک‌لکی باعث ایجاد ارتعاش در ناودونی (دول بره) می‌شود. ناودونی در اثر ارتعاش به‌وسیله لک‌لکی، گندم از دول گندم را به حفره میانی سنگ منتقل می‌کند. چرخش سنگ‌ها باعث آسیاپسی گندم و تبدیل آن به آرد می‌شود. تندی باد و سرعت بیشتر باد به افزایش سرعت چرخش سنگ‌ها، لک‌لکی و ناودونی منجر می‌شود و در نتیجه، مقدار بیشتری از گندم به آرد تبدیل می‌شود. این نظام ساده و هوش مصنوعی طبیعی آسبادها به بهره‌وری بسیار بالا در تبدیل گندم به آرد منجر می‌شده و نشان از دانش و مهارت مردم باستان این منطقه در بهره‌گیری از منابع طبیعی برای تولید غذا دارد.

در قسمت پشتی آسبادهای نشتیفان، می‌توانید قبرستانی باستانی با سنگ‌مزارهای بلند را مشاهده کنید که ارتفاع مزارها نمایانگر مقام و اهمیت صاحبان گور می‌باشد. با توجه به جهت وزش بادهای ۱۲۰ روزه به سمت شرق و شمال، ایجاد قبرستان در این محل به تدبیر و دوراندیشی دقیقی اشاره دارد. این اقدام مانع از احداث ساختمان‌ها و سازه‌ها در مسیر وزش بادها شد و به این ترتیب، چرخ آسبادهای نشتیفان برای همیشه حفظ شد.