برج پیرعلمدار

برج پیرعلمدار یکی از نمونه‌های برجسته معماری ایرانی در قرن 5 هجری قمری است که در استان سمنان شهرستان دامغان قرار دارد. با توجه به کتیبه‌های موجود این بنا متعلق به ابی جعفر محمد بن ابراهیم، پدر ابو حرب بختیاربن محمد (یکی از فرمانروایان آل زیار) است که به دستور بختیار در سال 417 هجری قمری و توسط حاجی حسین مشهور به بنای دامغانی برای پدرش ساخته شده است. این برج در شرق شهر دامغان در محله خوریا نزدیک مسجد جامع و مدرسه‌ی حاج فتح علی‌بیگ (حوزه علمیه دامغان) قرار دارد. این برج از لحاظ قدمت، کهن ترین برج ایران بعد از برج گنبد قابوس گرگان می‌باشد. برج پیرعلمدار دارای ارتفاع ۱۳ متر و گنبدی به شکل مخروطی پیازی با قطر داخلی ۴٫۵ متر است و یکی از اولین بناهایی است که در آن از نقش برجسته آجرچینی برای خارج کردن نمای ساختمان از رج‌ های یکنواخت و هم‌ شکل استفاده شده است.

بدنه‌ی این برج به صورت استوانه‌ای است و شامل دو بخش اصلی می‌شود. نیمی از برج جزء بخش پایینی است که دارای آجرکاری ظریف، ساده و بدون بندکشی است و دروازه ورودی همراه تزییناتش در این قسمت قرار دارد. در قسمت بالایی این آرامگاه هفت نوار تزیینات تسمه‌ای آجر تراش وجود دارد که این نوار‌ها همراه با کتیبه‌ای بسیار زیبا در بخش پایین پیش آمدگی سطح بالای دیوار قرار گرفته‌اند. ورودی برج پیرعلمدار به صورت قاب مستطیل شکل است و شامل سردر و تزییناتی از جمله حواشی، کتیبه و گچ بری‌های مناسب و ستون‌های پیل پا مانند می‌باشد. این بنا در گذشته دارای ایوان مقرنس بوده است ولی امروزه غیر از کتیبه زیبا اثری از آن باقی نمانده است. در این برج سه کتیبه وجود دارد.

کتیبه بیرونی با خط کوفی مشبک ساده و عرض 75 سانتی متر دور تا دور گنبد را فرا گرفته و از آجر برش داده‌شده در زمینه گچی ساخته شده است. در این کتیبه مشخصات سازنده، سال ساخت، مشخصات فرد مدفون شده و شخصی که دستور ساخت را داده، نوشته شده ‌است. در دیواره داخلی آرامگاه، کتیبه‌ای با خط کوفی مشبک از نوع محشی (دارای حاشیه) گره‌دار با عرض ۸۰ سانتی‌متر قرار دارد و از نوع نقاشی روی زمینه‌ی گچی است که در آن آیاتی از قرآن مجید به چشم می‌خورد. در بالای سردر ورودی آرامگاه یک سطر کتیبه با خط کوفی ساده از نوع گچ‌بری با آیه‌ی شریفه‌ی بسم الله نصب شده است.