خانه حاج علی خان زند

خانه تاریخی زند یا موزه مردم‌شناسی در محله چهارمردان شهر قم قرار دارد. این بنا از ادغام دو خانه تاریخی متعلق به دو برادر به نام‌های حاج قلی خان و حاج علی خان از دوران قاجاریان بنا شده است. پس از تعمیراتی که در سال ۱۳۸۰ خورشیدی در این دو خانه انجام شد، به صورت یک عمارت تبدیل شده و به عنوان موزه مردم‌شناسی قم به فعالیت خود ادامه داده است. معماری این بنا به‌طور کامل با معماری مناطق کویری ایران سازگار است و وجود بادگیرهای زیبا جهت تهویه منازل بیش از هرچیزی مورد توجه قرار می‌گیرد. از مصالح مختلفی نظیر آجر، سنگ، گچ و چوب در ساختار این بنا استفاده شده که همگی از ویژگی‌های برجسته‌ی معماری در دوران قاجار محسوب می‌شوند.

عمارت حاج علی خان زند دارای سه بخش مجزا است. بخش اول، شاه‌نشین تابستانی با بادگیر منفرد قرار دارد و در جبهه شرقی بنا قرار دارد. بخش دوم، شاه‌نشین زمستانی بزرگ‌تری است و در جبهه شمالی واقع شده است. بخش سوم اختصاص به محل سکونت خدمه دارد و در جبهه غربی بنا قرار دارد. این بنا دارای ستون‌های سنگی با سرستون‌های تزیینی در ایوان‌های شمالی و شرقی است و در دره‌های چوبی نیز آجرکاری تزیینی دیده می‌شود. تزیینات چوبی شامل نقوش زیبا می‌شوند، و بادگیر منفرد از ویژگی‌های جذاب بناست. همچنین، سرستون‌ها، پایه‌های ستون‌ها و لب چینی بام و بادگیر از عناصر تزیینی مهم خانه حاج علی‌خان زند به شمار می‌آیند. کل مساحت بنا حدود ۴۰۰ متر مربع است و مساحت مفید آن تقریباً ۳۲۰ متر مربع می‌باشد.

موزه مردم‌شناسی قم از چهارده اتاق تشکیل شده است که درب و پنجره‌های عمارت از جنس چوب‌های با کیفیتی مانند گردو و ون می‌باشد. هدف اصلی این موزه نشان دادن نشانه‌های سنتی و قومی ایران است و از طریق مجسمه‌ها و اشیا زندگی مردم در دوره‌های مختلف تاریخی ایران را بازنمایی می‌کند. این موزه شامل اشیا خانگی، وسایل کشاورزی و پوشاک با نمایش چیدمان وسایل به سبک و سیاق زندگی گذشته نیز می‌باشد. علاوه بر این، آثاری تاریخی از دوران اسلامی مانند سفالینه‌های سلجوقی با قدمتی حدود ۸۰۰ سال و منبر چوبی با پیشینه ۶۰۰ سال قبل نیز در این موزه به نمایش گذاشته شده است.