مدرسه شوکتیه
مدرسه شوکتیه در بیرجند یکی از نمادهای تاریخی آموزش و پرورش در استان خراسان جنوبی است. این بنا، که در دوره قاجار ساخته شده، نمایانگر تلاش‌ها برای ایجاد یک تغییر در سیستم آموزشی سنتی ایران و می‌باشد. این مدرسه، واقع در خیابان شهید منتظری، کوچه پست قدیم، پس از دو مدرسه معروف دیگر به نام‌های دارلفنون و رشدیه تبریز، به عنوان سومین مدرسه جدیدی شناخته می‌شود. چیز جالب توجه این است که این بنا ابتدا به عنوان حسینیه شوکتیه در سال ۱۳۱۲ هجری قمری (۱۲۶۹ هجری شمسی) توسط محمد ابراهیم خان علم ساخته شده است. اما با گذر زمان و توجه به اهمیت آموزش و پرورش، در ماه ذی الحجه سال ۱۳۲۶ هجری قمری به مدرسه‌ای جدید تغییر کاربری داده شد. این تغییر نشان‌دهنده توجه به اهمیت آموزش در آن دوره و تحولات جاری در جامعه است.
مدرسه شوکتیه در بیرجند نمونه‌ای از هنر معماری سنتی ایرانی است که به خوبی ویژگی‌های معماری مناطق کویری کشورمان را به تصویر می‌کشد. بنای این مدرسه بر اساس الگوی معماری چهارفصل احداث شده و شامل یک حیاط مرکزی است که با آجر فرش شده و در وسط آن، حوضی با یک سکو به ارتفاع ۳۰ سانتی‌متر قرار دارد. ورودی اصلی بنا با یک طاق جناقی زیبا و تزئیناتی متمایز از مقرنس‌ها مزین شده است. بنای مدرسه به صورت تک ایوانی طراحی شده که ایوان آن بلند و باشکوه است. در کنار این ایوان، سایر عناصر معماری سنتی، نظیر هشتی، دهلیزها، حجره‌ها در اطراف حیاط، شاه‌نشین و حمام قرار دارند. جایگاه مکانی این مدرسه نیز جذابیت خاصی دارد، زیرا در یک کوچه با شیب نسبتاً زیاد واقع شده که از سطح خیابان کمی پایین‌تر قرار دارد. ورودی‌های این بنا در دو ضلع مختلف قرار گرفته و در نقطه‌ی پایین‌تری از بنا واقع شده‌اند، که این خود به دلیل طراحی ویژه و استفاده از شیب طبیعی زمین است.
مدرسه شوکتیه در بیرجند دارای کلاه فرنگی زیبا در تالار شوکتیه است که با رسمی‌بندی تزئین شده. مقرنس‌ها، گچ‌بری‌ها و آجرکاری‌های زیبایی نیز در این بنا دیده می‌شود. این ساختمان توسط استاد حسین بنا، معروف به استادفرج دوم و فرزند استاد فرج بنا، ساخته شده است. مدرسه شوکتیه در بیرجند اکنون به عنوان حسینیه مورد استفاده قرار می‌گیرد و مراسم مذهبی در ماه‌های محرم، صفر و اعیاد در آن برگزار می‌شود. برنامه‌هایی مانند زیارت عاشورا، تعزیه و نمایش نیز در این مکان انجام می‌پذیرد.
