مسجد تاریخانه

مسجد تاریخانه در استان سمنان در جنوب شرقی دامغان قرار دارد و یکی از نخستین و قدیمی‌ترین مساجد ایران است که بعد از ورود اسلام به ایران و بین سال‌های 130 تا 170 هجری قمری ساخته شده است. پژوهش‌ها نشان داده است که این بنا در گذشته آتشکده‌ای به نام ناری‌خانه «خانه آتش» بوده است، و بعد از حمله اعراب به ایران تبدیل به مسجد می‌شود. بر این اساس می‌توان گفت نام این مسجد تاریخانه از نام آتشکده گرفته شده‌است. البته تاری در زبان ترکی، ترکمنی و مغولی به معنی خدا است و تاریخانه به معنی خانه خدا می‌باشد. نقشه اصلی مسجد شبیه به نقشه مساجد در حکومت بنی امیه است اما شیوه معماری آن برگرفته از معماری دوره ساسانی و آجرچینی آن برگرفته از دوره اشکانیان می‌باشد.

مسجد تاریخانه در گذشته هشت ورودی داشته است، سه ورودی در شمال غربی و پنج ورودی دیگر در ضلع شمال شرقی مسجد قرار داشته است. ساختمان مسجد تاریخانه دارای یک حیاط مرکزی یا صحن مربع شکل است که اطراف آن را رواق‌های سرپوشیده با طاق های ضربی احاطه کرده است. شبستان مسجد در بخش جنوب غربی قرار دارد و به صورت تالاری با 26 ستون مدور است که 18 ستون آن به صورت سه ردیف شش تایی و در قسمت داخلی شبستان قرار دارند وهشت ستون دیگر در مقابل این شش ردیف و در قسمت ورودی شبستان قرار گرفته‌اند. قطر این ستون‌ها حدود 1.5 متر هستند و همانند ستون‌های کاخ‌های ساسانی از آجر ساخته شده‌اند. شبستان دارای 7 ورودی است که روبه قبله قرار دارند. سقف شبستان را طاق‌های آجری پوشانده‌اند که طراحی آن شبیه به معماری دوره قبل از اسلام است.

مسجد تاریخانه، مسجد جامع نائین و مسجد فهرج یزد اولین مسجدهایی هستند که مناره در آن‌ها ساخته شده است. مناره اولیه مسجد تاریخانه در بخش غربی مسجد قرار دارد که سبک طراحی آن مانند مناره‌های مساجد عراقی و به صورت خشت گلی است. مناره‌های مسجد تاریخانه، مانند مناره‌های سایر مساجد ایران، روی پلان‌های چهار ضلعی یا شش ضلعی بنا شده‌ است. مناره کنونی مسجد تاریخانه در قسمت شمالی قرار دارد که توسط بختیار ابوحرب احداث شده و بدنه این مناره آجرکاری شده و ارتفاع آن حدود 26 متر است. بر روی این مناره یک کلاهک وجود داشته که به مرور زمان و بر اثر زلزله از بین رفته است.

منبع عکسها: الهام رضایی