کاروانسرای مشیرالملک

کاروانسرای مشیرالملک یا دژ برازجان، یکی از معماری‌های چشم‌انداز در شهر برازجان، استان بوشهر در جنوب ایران محسوب می‌شود. این بنا از دورهٔ قاجاریان تعمیر و احیا شده و به عنوان یکی از نمادهای تاریخی این منطقه محبوبیت دارد. اصلی‌ترین سازه در دژ برازجان، مجموعهٔ ساختمانی که به نام کاروانسرای مشیرالملک برازجان بزرگ هم شناخته می‌شود، در مقابل میدان شهید چمران واقع شده و به وسیلهٔ حاج میرزا ابوالحسن خان مشیرالملک شیرازی در سال ۱۲۸۸ قمری (معادل ۱۲۵۰ خورشیدی) ساخته شد. این ساختمان با برجستگی‌های معماری قاجاری زیبا و ارزش تاریخی غنی، جزء جاذبه‌های دیدنی شهر برازجان است.

کاروانسرای مشیرالملک برازجان بزرگ با مساحتی حدود ۷۰۰۰ مترمربع و زیربنایی معادل ۴۲۰۰ مترمربع، دارای چهار برج با ارتفاع بیش از ۱۲ متر است. این بنا به منظور امنیت و مراقبت از مسافران و مردم داخل کاروانسرا طراحی شده و برج‌های آن وظیفه کار دیده‌بانی و حفاظت را برعهده داشته‌اند. برای ساخت این کاروانسرا، مصالحی از جمله سنگ و ساروج به کار رفته که آن را به کاروانسراهای دیگر تفاوت می‌دهد. ورودی اصلی این بنا در ضلع جنوب غربی قرار دارد و ساختار آن با سنگ حجاری زردرنگ در نمای ورودی در داخل و خارج تزئین شده است. این کاروانسرا دارای دو حیاط کوچک و بزرگ در ورودی است و در کل دارای ۶۸ اتاق و حجره است که در طول زمان تغییراتی در تعداد آنها داشته است.

در ضلع غربی کاروانسرا، یک درب بزرگ از چوب وجود داشت که به عنوان درب اصلی ورود به کاروانسرا و حیاط آن شناخته می‌شد. طبقه دوم کاروانسرا که به نام شاه نشین هم شناخته می‌شود، در این قسمت قرار داشت و دارای یک تراس کوچک و زیبا بود. دو راه پله نیز در دو طرف شاه نشین برای دسترسی به پشت بام کاروانسرا وارد شده بود و این بخش به طبقه داخلی کاروانسرا متصل بود که به زنان و کودکان اختصاص داشت.

کاروانسرای مشیرالملک از سال ۱۳۳۰ تا ۳۵ سال بعد از آن، تغییرات زیادی را شاهد بود. ابتدا به عنوان یک کاروانسرا معتبر فعالیت می‌کرد، اما در زمان پهلوی دوم به یک زندان تغییر کاربری داد. بدلیل آب و هوای گرم و مرطوب منطقه، برای معترضان سیاسی، این زندان به مکانی وحشتناک تبدیل شد و نام آن به دژ برازجان تغییر یافت. اما با توجه به تلاش‌های اداره میراث فرهنگی، این مکان از حالت زندان خارج شد و پس از بازسازی‌ها، به یک مکان فرهنگی و گردشگری معرفی شد و امروزه امکان بازدید از آن برای گردشگران فراهم است.