کلیسای مریم مقدس ماکو
کلیسای مریم مقدس ماکو که زور زور نیز نامیده می شود در آذربایجان غربی بین سال های ۶۹۴ تا ۷۰۳ هجری شمسی توسط زکریا، اسقف اعظم کلیسای تادئوس مقدس از خاندان بزرگ و مالکان آن منطقه در فضایی بسیار زیبا احداث شده و محل تعلیمات دینی و فرهنگی و ادبی بوده همچنین به وسیله اسقف هوانس یرز نقاش از مشاهیر ادب و تعلیم و تربیت ارمنیان اداره می شده است. بعد از فوت هوانس، کلیسا به مرکزی مذهبی تبدیل شد و تا اوایل قرن ۱۷ میلادی فعال ماند؛ اما در ادامه متروکه شد. جای کلیسا به دلیل پروژه سد بارون یک بار عوض گردید. زیرا طبق برآوردهای حاصل، پس از آبگیری دریاچه، کلیسا در دریاچه سد غرق می شد.
برخی قسمت های کلیسا در این اتفاق تخریب شده یا در زیر خاک دفن شده و توسط سنگ های جدید با رنگ متفاوت مرمت شده و کتیبه ای روی دیوار کلیسا دلایل جابجایی کلیسا را شرح می دهد. قسمت بیرونی کلیسای زور زور دارای ابعاد ۲۰.۷ در ۱۰.۵ متر است و پس از تجزیه و تحلیل تناسب های آن پلان و انتقال آن بر نمای ساختمان ارتفاع آن برابر ۵۸.۱۲ متر مشخص شده است. از نظر معماری کلیسای مریم مقدس ماکو شکلی صلیبی دارد و با سنگ های تراشیده شده ساخته شده، سقف کلیسا به گنبدی ۱۶ ضلعی ختم می شود که نمود خلاقیت معمار در ساخت آن است.
طول کلیسا ۷٫۲۳ متر و عرض آن ۵٫۱۰ متر می باشد و مشابه یک نمازخانه ساده مسیحی است. کلیسا نمای ساده دارد و با پنجره ها و نورگیری ها با ستون های کاذبی که به قوسی جناغی ختم می شنود، مزین شده است. رنگ نمای کلیسا قهوه‌ای روشن است و سنگ های صیقلی دارد و از هیچ ملاتی برای اتصال آنها استفاده نشده است. ورودی کلیسا در قسمت غربی دری فلزی با نوشته های ارمنی است. برای ورود به منطقه و بازدید از آن باید با نیروهای محافظتی و اداره میراث فرهنگی ماکو هماهنگ شوید.
