قلعه بیرجند
قلعه بیرجند، که به نام‌های دیگری همچون قلعه ته ده و پایین شهر شناخته می‌شود، از بزرگترین و قدیمی‌ترین آثار تاریخی شهر بیرجند است. این اثر باستانی بر بلندای تپه‌ای در باختر شهر مستقر شده و به عنوان هسته اولیه شهر بیرجند مطرح است. قلعه، که در دوران صفویه حدود ۴۰۰ سال قبل ساخته شده، با مصالحی مانند خشت، گل و چینه ساخته شده‌است. این قلعه با مساحتی حدود ۳ هزار متر مربع، دو در ورودی در طرفین شمالی و غربی برای مراجعین دارد.
دژ سترگ و کهن یکی از نمادهای تاریخی بیرجند است که با کارکرد نظامی و دفاعی ساخته شده‌است. این قلعه در گذشته محل نگهبانی بوده و ماموریت اصلی نگهبانان آن، ارسال اخبار، تأمین امنیت منطقه و مقابله با تهدیدات بوده است. به وضوح می‌توان در چهار زاویه‌ی قلعه، برج‌های استوانه‌ای با دو طبقه را مشاهده کرد. اصلی‌ترین ویژگی هر برج، روزنه‌های تیراندازی است که به نگهبانان این امکان را می‌دهد تا در هر زمانی که لازم باشد به دفاع بپردازند. با وجود این که در ابتدا قلعه دارای ۷ برج بوده، اکنون تنها ۶ برج باقی مانده و یکی از آن‌ها در طول زمان از بین رفته است.
مسیرهای زیرزمینی قلعه بیرجند نشان‌دهنده ذکاوت و تدبیر معماران آن زمان است. این تونل‌ها به طور دقیق طراحی شده‌اند تا در لحظات بحرانی، مقامات شهری به آسانی و بدون توجه دشمنان به قلعه برسند. طراحی این مسیرهای مخفی نشان‌دهنده توانمندی و تفکر استراتژیک معماران قدیم است که همیشه به دنبال ایجاد امنیت بیشتر برای ساکنان شهر بوده‌اند.
